Kháng thuốc ARV là gì? Nguyên nhân kháng thuốc ARV?

Kháng thuốc ARV là gì? Nguyên nhân kháng thuốc ARV? Tại sao lại có hiện tượng kháng thuốc ARV? Hậu quả và cách phát hiện kháng thuốc ARV như thế nào? Hãy cùng nhà thuốc Hồng Nhung tìm hiểu những vấn đề này.

Nội dung:

1. Các nguyên nhân gây ra tình trạng vi rút HIV kháng thuốc ARV?
2. Cơ chế của vi rút HIV kháng thuốc ARV?
3. Hệ quả của việc HIV kháng thuốc ARV?
4. Rào cản gen của các thuốc ARV với hiện tượng đột biến kháng thuốc của virus HIV?
5. Các xét nghiệm xác định HIV kháng thuốc ARV?
6. Một số kiểu đột biến kháng thuốc ARV thường gặp ở vi rút HIV?

1. Các nguyên nhân kháng thuốc ARV?

1.1. Kháng thuốc ARV là gì?

Kháng thuốc ARV là hiện tượng người bệnh HIV/AIDS vẫn uống thuốc ARV nhưng tải lượng virus HIV vẫn tăng cao. Số lượng tế bào miễn dịch CD4 ngày càng giảm theo thời gian. Nói cách khác là kháng thuốc ARV khiến cho việc uống thuốc ARV trở nên vô nghĩa.

1.2. Căn nguyên kháng thuốc ARV là gì?

Một bước quan trọng trong chu trình nhân bản của HIV trong tế bào vật chủ là quá trình sao chép và tổng hợp protein của vi rút. Trình tự các acid amin trong chuỗi protein được mã hóa trong gen của vi rút, phản ánh trình tự gen của virus và được gọi là kiểu gen (genotype) của HIV. Các protein sau đó được xếp lớn thành các protein chức năng, đóng vai trò nhất định trong cấu trúc và hoạt động sống của virus (như p17, p24, enzyme sao chép ngược, enzyme protease...) và được gọi là kiểu hình (phenotype) của vi rút.

HIV là vi rút nhân bản nhanh, khoảng 10 triệu hạt virus mới được tạo ra mỗi ngày. Quá trình sao chép ngược của virus HIV từ chuỗi ARN sang chuỗi ADN rất hay xảy ra sai sót. Các lỗi sao chép này dẫn tới sự xuất hiện của các chủng virus không còn giống với chủng virus ban đầu và cả hai chủng virus này đều tồn tại song song trong cơ thể người nhiễm HIV (tình trạng đa chủng - quasispesies).

Khi người nhiễm HIV uống thuốc ARV đầy đủ và có tác dụng, vi rút bị ức chế, không nhân bản và sẽ không sản sinh đột biến kháng thuốc. Tuy nhiên, khi nồng độ thuốc ARV không đủ ức chế virus HIV, chúng sẽ tiếp tục nhân bản. Dưới áp lực chọn lọc của thuốc, các chủng kháng thuốc xuất hiện, và trở thành các chủng vượt trội, dẫn tới thất bại điều trị ARV. Như vậy, căn nguyên sâu xa của hiện tượng kháng thuốc ARV chính là do sinh ra các chủng HIV đột biến kháng thuốc.

1.3. Nguyên nhân kháng thuốc ARV là gì?

Có nhiều nguyên nhân dẫn tới kháng thuốc ARV. Chủ yếu là các tình huống sau:

1. Một là, tuân thủ thuốc ARV không đầy đủ, khi uống khi không, hay quên uống thuốc ARV do việc cá nhân, do sợ độc tính của thuốc.
2. Hai là, liều thuốc không đúng, như trẻ em và người lớn liều thuốc ARV là khác nhau.
3. Ba là, uống thuốc ARV không theo chỉ định của bác sĩ chuyên HIV. Uống thuốc ARV thay đổi nhiều quá, lúc loại này, lúc loại khác, không theo bất kỳ phác đồ bậc thứ tự nào.
4. Bốn là, các yếu tố di truyền cá thể.
5. Năm là, hấp thu kém (do uống thuốc không đúng cách, không kiêng bia rượu khi uống ARV).
6. Sáu là, dược động học của thuốc.
7. Bảy là, tương tác thuốc, uống nhiều loại thuốc khác nhau xảy ra tương kỵ, ức chế lẫn nhau. Ví dụ uống thuốc Acriptega nên tránh dùng cùng tipranavir/ritonavir, rifampicin, một số thuốc chống động kinh...
8. Tám là, phác đồ ARV không đủ mạnh. Uống thuốc ARV chỉ có chứa 1 hoặc 2 hoạt chất kháng retrovirus.

Như vậy, cơ bản nhất của nguyên nhân kháng thuốc ARV chính là không tuân thủ điều trị ARV chặt chẽ.

2. Cơ chế của vi rút HIV kháng thuốc ARV? 

Trong bộ gen của vi rút HIV, mỗi acid amin được mã hóa bằng một codon gồm 3 nucleotid. Dưới áp lực chọn lọc của thuốc ARV, các đột biến kháng thuốc xuất hiện tại một vị trí nhất định trong chuỗi genome của vi rút. Các đột biến này có thể dẫn đến việc acid amin ban đầu ở chủng vi rút hoang dại được thay thế hoặc thêm vào một acid amin khác. Các biến đổi kiểu gen này dẫn đến biến đổi kiểu hình của protein chức năng (như enzyme sao chép ngược, enzyme protease...) dẫn đến sự giảm nhạy cảm của virus đến loại thuốc ARV liên quan.

Trong y văn, các đột biến của virus được ký hiệu bằng 2 chữ cái in hoa ở trước và sau một giá trị số ( ví dụ M184V, K65R), trong đó chữ cái đầu thể hiện acid amin ở chủng hoang dại, chữ số ở giữa thể hiện vị trí xảy ra đột biến, chữ cái cuối thể hiện acid amin thay thế.

3. Hậu quả của đột biến kháng thuốc ARV? 

Mỗi đột biến kháng thuốc sẽ dẫn đến những hậu quả khác nhau đối với virus và người nhiễm HIV. Các đột biến gây đề kháng với thuốc ARV tạo ra áp lực chọn lọc (thuốc ARV đã sử dụng là nguyên nhân dẫn đến đột biến), có thể kháng chéo một số thuốc ARV khác (ví dụ K65R gây kháng đồng thời TDF, ABC).

Một số đột biến có thể dẫn đến tăng nhạy cảm với thuốc ARV khác (như M184V gây tăng nhạy cảm với TDF, AZT), một số đột biến có thể gây bất lợi về khả năng tồn tại của virus (chủng virus hoang dại mang đột biến M184V có khả năng nhân bản thấp hơn 0,5log so với chủng virus HIV hoang dại).

Một khi xuất hiện đột biến, các thuốc ARV sẽ không còn khả năng ức chế virus HIV, dẫn đến thất bại điều trị, tải lượng virus HIV tăng, số lượng tế bào miễn dịch T-CD4 của bệnh nhân HIV sẽ giảm dần, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội nặng và có thể có nguy cơ tử vong.

Về mặt dịch tễ học, còn làm tăng khả năng nguy cơ lây lan HIV trong cộng đồng. Vì rõ ràng, Không phát hiện = Không lây nhiễm, nay không còn ức chế virus, tải lượng HIV RNA tăng cao, dễ lây nhiễm HIV cho bạn tình hơn. Ngoài ra còn lây cả tình trạng kháng thuốc cho người chưa từng điều trị với bất kỳ loại thuốc ARV nào.

4. Rào cản gen và đột biến kháng thuốc ARV?

Khả năng bị đề kháng của các thuốc ARV phụ thuộc vào loại thuốc, có thể dễ dàng bị đề kháng thuốc hoặc không dễ dàng. Rào cản gen là số lượng đột biến cần thiết để virus kháng lại một thuốc ARV cụ thể.

Một số thuốc chỉ cần có một đột biến là bị đề kháng (3TC, các thuốc NNRTI); một số khác phải có 2 đột biến mới bị đề kháng (d4T, AZT); một số thuốc ARV chỉ bị đề kháng khi có tới 3 đột biến trở lên (các thuốc PI có RTV tăng cường).

5. Các xét nghiệm xác định virus HIV kháng thuốc ARV?

Có hai phương pháp xét nghiệm tính nhạy cảm hoặc đề kháng của HIV với các thuốc ARV là xét nghiệm kiểu hình và xét nghiệm kiểu gen. Xét nghiệm kiểu hình (phenotyping) đánh giá khả năng nhân bản của virus ở những nồng độ thuốc tăng dần trong môi trường nuôi cấy tế bào. Phương pháp này là chính xác nhất để khẳng định tính kháng thuốc của virus HIV, tuy nhiên giá thành cao, thời gian thực hiện dài, chỉ có ở các nước phát triển.

Phương pháp xét nghiệm kiểu gen (genotyping) phân tích các đột biến kháng thuốc trên cơ sở giải trình tự chuỗi gen HIV liên quan để tìm sự hiện diện của các đột biến đã được xác định tới tính kháng thuốc. Chủ yếu ở gien pol là nơi mã hóa các enzyme protease, enzyme sao chép ngược và enzyme tích hợp.

Xét nghiệm này có giá thành thấp hơn xét nghiệm kiểu hình, được thực hiện rộng rãi hơn nhưng chỉ cung cấp thông tin về các đột biến đã được xác định mà không cung cấp được tình trạng đột biến mới xảy ra. Nói chung là cũng ít áp dụng thực tiễn lâm sàng tại Việt Nam.

6. Một số đột biến kháng thuốc ARV thường gặp ở virus HIV?

Có thể kể đến một số đột biến gây kháng thuốc ARV thường gặp như sau:

1. Một là, kháng các thuốc tương tự nucleoside (NRTI).
2. Hai là, đột biến M184V.
3. Ba là, các đột biến kháng các nucleoside tương tự thymidin (TAMs).
4. Bốn là, đột biến K65R.
5. Năm là, kháng các thuốc không tương tự nucleoside (NNRTI).
6. Sáu là, kháng các thuốc ức chế protease (PI).

Nói tóm lại, nguyên nhân kháng thuốc ARV cơ bản là do không tuân thủ điều trị ARV chặt chẽ mà ra. Điều này dẫn tới hậu quả mất tác dụng diệt virus HIV của thuốc ARV. Từ đó làm cho hệ miễn dịch của người nhiễm HIV yếu dần thậm chí có thể tử vong. Ngoài ra kháng thuốc ARV còn làm tăng nguy cơ lây lan HIV ra cộng đồng, tăng tỷ lệ mắc mới HIV hàng năm.

Ship thuốc ARV tận nơi liên hệ Hotline: DS.Hồng Nhung 0974433519.

Mọi vấn đề về chuyên môn cần trao đổi liên hệ Bác sĩ Thắng, call-zalo: 0988778115.

Xem thêm:

Bị HIV có đi làm công ty được không?

Uống ARV sai giờ có sao không?

Thất bại điều trị ARV là gì, xử trí ra sao?

Tác dụng phụ của thuốc phơi nhiễm HIV là gì?

Bác sĩ chuyên trị HIV uy tín nhất hiện nay là ai?

Uống thuốc phơi nhiễm HIV trong bao lâu?

Tổng hợp 3 phác đồ điều trị ARV hiện nay tại Việt Nam?

Uống ARV rồi có cần dùng bao cao su khi quan hệ tình dục không?

Người bị nhiễm HIV không được làm ngành nghề gì?

Tuổi thọ trung bình của người nhiễm HIV hiện nay là bao nhiêu?

Làm sao để tiết kiệm chi phí điều trị ARV?

Dự phòng sau phơi nhiễm HIV và 10 điều cơ bản cần biết?

Uống ARV cần kiêng những gì?

Xét nghiệm khẳng định HIV chiến lược 3 là gì, thực hiện ở đâu?

Tại sao nhiễm HIV không bị thông báo về địa phương?

Nhận diện thuốc ARV giả và thật, sự lựa chọn thông minh như thế nào?